Właściciele Łobaczewa

Nazwa Łobaczew pojawiła się w źródłach na początku XVII wieku, a dokładnie 15 czerwca 1609 roku, kiedy to z nieznanych bliżej przyczyn dotychczasowy właściciel dóbr błotkowskich Krzysztof Dorohostajski podarował swój nadbużański majątek królowi Zygmuntowi III Wazie. W akcie darowizny napisał: - Królowi Zygmuntowi III daruję i zapisuje na wieczność prawem nieodzownym sioło moje Błotkowo w województwie brzeskim leżące, którem kupił prawem wieczystym u Hieronima Hornostaja, wojewodzica brzeskiego.

Do darowanych dóbr należało oprócz sioła Błotkowo także osiedle o tej samej nazwie z dworem, kamienicą ode mnie zamurowaną, z ogrodzińcem i wszystkim budowaniem oraz dwa sioła Łobaczowo i Kalhy (późniejsze Lechuty). W 1591 roku, kiedy spisano inwentarz dworu błotkowskiego, z okazji zastawienia dóbr Błotków przez ich właściciela Hieronima Hornstaja kanclerzowi Wielkiego Księstwa Litewskiego Lwu Sapieże. Łobaczewa w posiadłości Hornostaja jeszcze nie było (nie istniał).

Nowy właściciel Błotkowa i Łobaczewa król Polski Zygmunt III, upodobał sobie Błotków położony naprzeciw Brześcia i zbudował tu wspaniały pałac, podziwiany przez współczesnych. Tak pisał o nim Szymon Starowolski: Budowa królewskiego pałacu w Błotkowie całkowicie zmieniła los Łobaczewa. Król przebywając w Błotkowie nie chciał sąsiedztwa folwarku, zabudowań gospodarczych, zwierząt gospodarczych, parobków itp. Kazał zbudować sobie przy pałacu wspaniały ogród, jeden z najpiękniejszych w ówczesnej Polsce, a obsługujący go folwark przenieść do sąsiedniego sioła Łobaczew. Dla „załogi” tego folwarku kazał zbudować cerkiew greko-katolicką. W ten sposób Łobaczew stał się gospodarczym centrum dóbr królewskich nad Bugiem oraz ośrodkiem religijnym dla jego poddanych.

W 1656 roku królewskie dobra w Błotkowie spustoszyli Kozacy i Rosjanie, którzy ograbili i spalili pałac. Dzieła zniszczenia dopełnili Szwedzi i Siedmiogrodzianie. Według dokumentów lata wojen z Kozakami i Potopu obróciły w pustkę 55% uprawnej ziemi. Jeszcze w 20 lat po zakończeniu potopu w brzeskiej ekonomii aż 19% ziem leżało odłogiem.

Folwark Łobaczew

Najpierw był folwark w Błotkowie, zorganizowany przy dworze będącym centrum dóbr na zachodnim brzegu Bugu kolejnych właścicieli ziemskich – obywateli Wielkiego Księstwa Litewskiego: Sapiehy, Hornostajów, Dorohostajskiego. Kiedy na początku XVII wieku właścicielem dóbr w Błotkowie został król Zygmunt III i postanowił zbudować tu swoją rezydencję – reprezentacyjny pałac, zapadła też decyzja o przeniesieniu zaplecza gospodarczego z Błotkowa do Łobaczewa. W Błotkowie nie było miejsca na pałac i folwark, rzeka Bug, odnogi bugowe, starorzecza i tereny bagienne ograniczały możliwości inwestycyjne. W Łobaczewie takie problemu nie było. Jednocześnie z urządzeniem nowego lokum folwarku król zbudował w Łobaczewie cerkiew greko – katolicką dla swoich poddanych (patrz rozdział „Właściciele Łobaczewa”).

W 1771 roku dobra terespolskie odziedziczone przez Izabelę z Flemmingów Czartoryską, której mąż - generał ziem podolskich Adam Kazimierz Czartoryski,, wyrobił w 1779 roku u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego spóźniony przywilej lokacyjny.

W 1771 roku dobra terespolskie odziedziczyła po ojcu Izabela z Flemmingów, żona generała ziem podolskich Adama Kazimierza Czartoryskiego. Po III rozbiorze Polski dobra terespolskie położone po zachodniej stronie Bugu znalazły się w zaborze austriackim. Ci, mając na uwadze ściąganie podatków i pobór rekruta, dokonali dokładnych pomiarów i opisu nowo zdobytych ziem polskich.

W 1801 roku folwark Łobaczew został zmierzony przez geometrę sądowego Antoniego hr Sałackiego. Granice folwarku wyznaczały: od wschodu rzeka Bug, od południa – grunty wsi Czartoryskich Błotków i wsi prywatnej Polatycze, od zachodu – też grunta Błotkowa oraz wsi Czartoryskich Ogrodniki i Lechuty, od północy grunty wsi Łobaczew. W pobliżu były prywatne majątki Kobylany i Koroszczyn (na zachodzie) i wieś Samowicze Terespolskie (na północy). Do folwarku łobaczewskiego przynależały wsie pańszczyźniane: Łobaczew, Błotków, Lechuty i Ogrodniki.

Interesujące były nazwy pól wchodzących w skład gruntu folwarcznego: Suchy gród, Wierzbowica, Zakładecze, Kościuszkowskie (zapewne od bitwy w 1794 roku), Rosochatka, Koniusze, Wołoczysko, Kunowica, Sosnowola, Piszczatka, Woskrzesińskie, na Młynkach.

Pod wsiami Łobaczew i Ogrodniki rozciągała się łąka Niedohryzki (po wzgórkach orana) Wasyla Tarasiuka - o powierzchni 23 mg, z krzakami i wybrzeżami piaszczystymi, ponadto pastwisko do miasta Brześcia należące (w dzierżawie włościan wsi Ogrodniki), łąka Chabicha dzierżawiona przez Horowskiego, krzaki piaszczyste nad odnogą Bugową. Przy folwarku Łobaczew na niwie zwanej Wołoczyska była cegielnia – z jednym piecem do palenia cegły i dwoma szopy do suszenia. W pobliżu stał browar zwany angielnią, dzierżawiony od 1804 roku przez Arona Felmana – szynkarza.

W 1801 roku księstwo Czartoryscy zakupili od miasta Brześcia i do dóbr Terespola przyłączyli tereny o powierzchni 14 włók, 3 mórg i 258 prętów. Sąsiadami folwarku były też grunty posiadane: przez Grzegorza Kuncewicza – 18 mórg, Teodora Kuncewicza – 14 mórg, Jana Rychtera, Feliksa Rymera, po doktorze Millerze – 56 mg, pod miastem Terespol – 175 mg. Pod Kozłowiczami – rozciągały się jeziora i doły wodą napełnione.

W 1814 roku małżonkowie Kazimierz Adam Czartoryski i jego żona Izabella dokonali podziału rodzinnych dóbr pomiędzy swoje dzieci. Ordynację międzyrzecką z Kluczem Terespol otrzymał młodszy syn Konstanty Czartoryski. (ZDP w Radomiu, lustracja dóbr Terespol sygn. 13.001 - Protokół badawczy o stanie i położeniu folwarku Łobaczew).

Książę Konstanty Czartoryski zamieszkiwał najpierw w swoim pałacu w Międzyrzecu Podlaskim, a później stale w Wiedniu, a swoje podlaskie folwarki wydzierżawiał. Folwark główny Łobaczew książę wydzierżawił 28 czerwca 1829 roku Józefowi Stankiewiczowi, na 3 lata. W dworze w Łobaczewie urzędował w imieniu dzierżawcy rządca.

W 1830 roku rządcą dóbr terespolskich był Józef Burzyński, który 27 sierpnia 1830 roku pełnił funkcję zastępcy wójta gminy, był też zastępcą kollatora cerkwi łobaczewskiej i prezesa Dozoru Kościelnego (tytularnym wójtem i prezesem był książę Czartoryski).

Do dzierżawy oprócz folwarku nadal należały wsie Łobaczew. Błotków, Lechuty i Ogrodniki. Włościanie z tych miejscowości, już oczynszowani w czasach Królestwa Polskiego, płacili dzierżawcy czynsz za posiadanie ziemi w gotówce lub w naturze.

Stankiewicz trzymał w folwarku łobaczewskim 80 krów, 7 wołów, 30 szt. „młodzieży” (jałówek), 30 koni, 52 szt. trzody chlewnej. Przy folwarku działała cegielnia, którą na lata 182 - 30 wydzierżawiono o. Damianowi Ostrowskiemu – przeorowi konwentu Dominikanów w Terespolu. Przeor zamierzał wypalać w niej cegłę na budowę nowego kościoła w tym miasteczku (poprzedni, drewniany wzniesiony przez Słuszkę, spłonął w 1827 roku. Ale „rewolucja” (Powstanie Listopadowe) 1830/31 przeszkodziła temu planowi - wojska rosyjskie obozujące w folwarku rozebrały piec i szopy cegielni, ocalał tylko domek dla strycharza. Zniszczenie cegielni znacznie opóźniło budowę murowanego kościoła w Terespolu.

Do folwarku należał też dochód z mostu na odnodze Bugu.

W 1831 roku rząd Królestwa Polskiego rozpoczął procedurę zakupu dóbr terespolskich księcia Konstantego Czartoryskiego na polecenie cara zamierzającego wybudować w sąsiednim Brześciu potężną twierdzę. Z tej okazji sporządzono inwentarz dóbr terespolskich księcia, w tym folwarku Łobaczew. Zapisano w nim wówczas budowle:

• Oficyna murowana przy ul. Warszawskiej w Terespolu wybudowana w latach 1828/29, otynkowana, z 5 kominami nad dachem. W 1 poziomie oficyna miała 7 pokoi i kuchnię,

• Zabudowania gospodarcze: stajnia z wozownią, dom dla ogrodnika, spichlerz, cegielnia, browar murowany, dwie stancje z alkierzami i piwną izbą, młynica, lodownia,

• Dom mieszkalny przy Rogatce, dom strycharski, piekarnia,

• Dom mieszkalny w Lobaczewie, tamże lamus, spichlerz, obory, chlewy, gorzelnia,

• Karczma w Łobaczewie (2 izby i 2 komórki),

• Karczmy w Lechutach i Ogrodnikach, z drewna wszystkie.

• Stajnia wojskowa rządowa na gruncie folwarku Łobaczew.

Przez teren folwarku przebiegały drogi: droga z folwarku do wsi Łobaczew koło browaru idąca, droga z folwarku Łobaczew do Lechut, trakt z Terespola do Janowa czyli z folwarku Łobaczew do Samowicz z groblą od karczmy ogrodnickiej po grunta Samowicze, po grunta Samowicze Nepelskie i Terespolskie z 3 mostami; droga z Łobaczewa do wsi Ogrodniki – z grobelką od karczmy Ogrodniki do wsi Ogrodniki. I wreszcie droga z Terespola do Łobaczewa.

27 sierpnia 1830 roku władze Królestwa Polskiego wprowadziły rządowy (państwowy) nadzór nad lasami dóbr Terespol księcia Konstantego Czartoryskiego. Nowa Straż Terespol w Leśnictwie Rządowym Janów obejmowała obręby: Berezówka, Dobryń i Malowa Góra. Lasy na terenie folwarku Łobaczew weszły w skład Obrębu Malowa Góra. 12 lutego 1831 roku sporządzono listę urzędników i oficjalistów leśnych nowo wcielonych do Leśnictwa Janów Lasów Terespolskich– wśród nich był Iwan Bejuk, 51 lat, strzelec od 1817 roku. Miał on pod swoją kontrolą obręb Łobaczew.

W 1831 roku przez teren folwarczny przetoczyły się wojska rosyjskie idące do walki z wojskiem Powstania Listopadowego. Rosjanie spalili karczmę łobaczewską w 1831 roku, a także wiele chałup, obór i stodół we wsiach folwarcznych.

Po sfinalizowaniu zakupu dóbr terespolskich księcia Konstantego Czartoryskiego przez rząd Królestwa Polskiego w 1832 roku Komisja Wojewódzka w Siedlcach wydzierżawiła Aleksandrowi Korzybskiemu place skarbowe w Terespolu, ogród zamkowy w Terespolu, most na odnodze Bugu pod Terespolem oraz folwark łobaczewski z wsiami: Łobaczew, Lehuty, Błotków i Ogrodniki, na 6 lat, do 1838 roku. Folwark Łobaczew miał powierzchnię 1848 mórg, wieś Łobaczew - 641 mórg, było w niej 34 włościan rolnych i 2 chałupników. Każdy gospodarz odrabiał pańszczyznę na polu dziedzica w wymiarze 2 dni ciągłe i 2 dni piesze w tygodniu.

Odbyło się ogólne zgromadzenie mieszkańców miasta Terespol oraz włościan folwarku Łobaczew, na którym poinformowano ich o nowych obowiązkach wobec nowego dzierżawcy- Aleksandra Korzybskiego. Prowadził on gospodarstwo wspólnie z żona Adolfiną z Jabłkowskich I voto Lubańska. Korzybski miał w folwarku 40 koni, 105 krów, 5 buhajów, 55 szt jałówek, 35 owiec, 65 szt tuczników,

W 1838 roku przedłużono umowę dzierżawy z Korzybskim na lata na lata 1839-1849. 9 listopada 1849 roku w magistracie m. Terespol przedłużono dzierżawę Aleksandrowi Korzybskiemu na lata 1850-1862. Dzierżawca okazał się bardzo dobrym gospodarzem, dużo budował i remontował, wystawił chlewy, wiatę do zataczania wozów, 2 plewniki przy spichrzu,wozownię. W stajniach ułożył nowe podłogi, przeniósł i wyremontował młynicę. Odrestaurował karczmy w Ogrodnikach i Lechutach.

W 1849 roku w folwarku były następujące zabudowania:

• Dom mieszkalny frontem zwrócony na południe, zbudowany w 1797 roku z drewna rżniętego, zewnątrz i wewnątrz oszalowany, z 3 kominami wymurowanymi w 1838 roku, z dachem pokrytym gontami. Przed 1830 rokiem dom był w ruinie, przed 1849 rokiem dzierżawca go zewnątrz i wewnątrz odrestaurował, przebudował sień, kuchnię i 2 pokoje, dach na nowo pokrył gontami. Koszt tych prac oszacowano na 1164 rubli.

• Kuchnia wybudowana w1826 roku z drewna, zwrócona frontem na południe, połączona z domem

• Spichlerz

• Stodoły dwie, druga w 1849 roku wzniesiona

• Spichlerzyk

• Obora z 1784 roku, przebudowana w 1821 roku

• Dom za ogrodem owocowym z gankiem o 4 filarach, z dachem krytym gontami

• Karczma we wsi Łobaczew

• Kuźnia na łąkach zwanych Millerowskie, z dobudowaną izbą dla kowala

• Dom strycharza, szopa do robienia i suszenia cegły, piec do wypalania cegły, w Łobaczewie

• Karczmy we wsi Ogrodniki i Lechuty

• Sernik we wsi Łobaczew przy karczmie, wystawiony przez Korzybskiego

• Chlewy oraz chlewki zbudowane w 1840 roku.

24 maja 1867 roku w dworze łobaczewskim podpisano protokół przekazania folwarku Baranowowi: adiunkt Ekonomiczny Zarządu Finansów Królestwa Polskiego wprowadził w posiadanie generała w obecności sołtysa Wasila Juszyka, wójta gminy Kobylany Sidora Oleszczyka i Wasil Trochimiuk – sołtysa Łobaczewa.

W protokole opisano granice folwarku: od północno-wschodniego graniczył z pastwiskiem włościańskim, dalej było Cesarstwo Rosyjskie, granicą południową stykał się z miastem Terespol, osadami wsi Błotków, osadą pocztową i nowo wydzielonymi drobnymi osadami dla uwłaszczonych małorolnych robotników dworskich. Granicą północno-zachodnią były osady kolonijne wsi Łobaczew, a granicą północną „łąki Millerowskie” i grunta pocegielniane przez inżyniernię Twierdzy Brzeskiej dzierżawione, granicą wschodnią - użytki Twierdzy Brzeskiej. W folwarku były zabudowania : dom mieszkalny z 4 kominami murowanymi z 1797 roku (groził zawaleniem), kurnik, spichlerz z 1823 roku , 2 stodoły (jedna z 1791 roku, druga z 1783 roku), spichlerzyk (z 1783 roku), 2 szopy (jedna zniszczona w 1831 roku przez wojska rosyjskie), plewik, 2 piwnice, lodownia, składzik, młynica – młyn deptak, chlewy z 1817 roku, 2 altany w ogrodzie, 2 obory (jedna z 1784 roku, remontowana w 1821 roku), chlew,browar piwny z cegły palonej murowany z gankiem o 2 filarach, suszarnia, dom szynkowy, kuźnia, dom czworak dla parobków z 1825 roku, dom dwójniak, wozownia, kloaka. Ponadto byłą tu gorzelnia z 1832 roku, karczma z 1772 roku, kuźnia z 1792 roku.

Uprawiano w folwarku pszenicę, żyto, jęczmień, owies, groch, rzepak, kartofle, konopie.

W protokole opisano też pastwisko włościan Łobaczewa zwane Suchygnat, osady – Kokuszczyzna, Pastewnik, Butyniec, Potereb, Werbowiec (przy drodze do Janowa).

W 1870 roku, przy urządzaniu dóbr rządowych Łobaczew i należących do tychże dóbr gruntów oddzielnie oddano na wieczyste użytkowanie za opłatę czynszu grunty trzem włościanom: Łukaszowi Denisiukowi, Mikołajowi Zaborycze i Wincentowi Ułasiukowi. Oni z kolei zawarli transakcję z Karoliną Filleborn, żonie Karola – konduktora szosowego na trakcie brzeskim.

Na mocy uchwały całej gminy włościanie zajęli część gruntów folwarcznych i użytkowali je do 1922 roku. Potem musieli z nich ustąpić.

Rozkradany przez Niemców i fornali majątek został w styczniu – lutym 1919 roku przejęty na własność niepodległego państwa polskiego. Ale w sierpniu 1920 roku Łobaczew ogarnęła bolszewicka nawała. Armia Czerwona najpierw atakowała broniące linii Bugu pułki kaszubskie, potem przez blisko 2 tygodnie wprowadzała na nadbużańskich terenach bolszewickie rządy, a po zwycięskiej kontrofensywie wojska polskich znad Wieprza uciekała za Bug rabując co tylko się dało.

Pozostający w zasobach Państwowych Nieruchomości Ziemskich majątek łobaczewski został w 1922 roku poddany parcelacji, w myśl przepisów ustawy z 1920 roku wprowadzającej w Polsce reformę rolną. Na początku lat 20-tych XX wieku władze niepodległej Polski przeprowadziły reformę rolną. Tereny rozparcelowanego majątku państwowego Łobaczew tzw. ziemia pocztowa, ziemia radomska oraz grunta poduchowne parafii unickiej, leżały na północ od Terespola i na południe od Łobaczewa Małego, Ziemię z folwarku po majoracie otrzymali fornale i dowództwo Okręgu Korpusu Wojska Polskiego w Brześciu nad Bugiem. Działkę pod uprawę warzyw przydzielono Okręgowemu Towarzystwu Rolniczemu. Pozostały grunt wydzierżawiano chętnym do gospodarowania nad Bugiem. Ziemie i budynki podworskie w granicach majątku państwowego były w okresie międzywojennym przedmiotem nieustających sporów prawnych między właścicielem – Skarbem Państwa, najemcami, dzierżawcami itp. I tak w latach 1923 – 1930 toczył się przed Sądem Okręgowym w Białej Podlaskiej proces z powództwa Elka Sażyna przeciwko Starostwu Bialskiemu o zwrot domu i kuźni w majątku państwowym Łobaczew. Sażyna, kowal, chciał odzyskać kuźnie, którą przed I wojną światową budował na terenie majątku donacyjnego. W latach 1922 -34 trwał proces wojewody lubelskiego z Karolem Denejko o eksmisję z majątku państwowego Łobaczew Duży. Z kolei w latach 1928-31 wojewoda lubelski procesował się z B. Osakiewiczem i 14 innym osobom (przeważnie byłym fornalom i byłym dzierżawcom) o eksmisję z budynków majątku państwowego. W okresie I wojny światowej, gdy majątkiem zarządzali Niemcy, oraz w latach 1919-1920 gdy władza państwowa była niedostatecznie umocowana, okoliczni rolnicy zajmowali ziemię użytkując ją bezumownie. Potem nie chcieli z tego procederu zrezygnować.

Stąd powództwa Skarbu Państwa przeciwko Piotrowi Bórkowskiemu za bezprawne użytkowanie gruntów państwowych. Z kolei przeciwko Janowi Kulpińskiemu, dzierżawcy majątku Łobaczew w latach 1927-1939, Skarb Państwa wytoczył powództwo o eksmisję (nie płacił czynszu). Wojewoda lubelski pozwał też Pawła Nuszkiewicza i 25 innych rolnikó o zapłatę zaległego czynszu dzierżawnego.

Cerkiew Łobaczewska

15 kwietnia 1609 roku Dorohostajski aktem wystawionym na zamku w Brześciu podarował dobra Błotków z siołem Łobaczew królowi Zygmuntowi III Wazie. Król postanowił zainwestować w swój nowy majątek nad Bugiem i wybudować tu pałac usytuowany vis a vis zamku w Brześciu, z którego korzystał podczas obrad Sejmu w Brześciu. Zygmunt III, fanatyczny katolik, był tercjarzem, dzień zaczynał od wysłuchania dwóch mszy świętych, codziennie odmawiał Godzinki. Popierając nową wiarę „grecką” (unicką) i uznając potrzebę kształtowania religijnych wartości wśród swoich poddanych ufundował im cerkiew w sąsiednim Łobaczewie. Pierwszy znany nam zapis o „cerkvi w siele Łobaczewo” został dokonany w księdze Kapituły Brzeskiej w trakcie wizytacji świątyni w1648 roku. Znajduje się w nim informacja, że parochem cerkwi pw. św. Jana Ewangelisty w Łobaczewie był Jan Troczenie. Do cerkwi (parafii) w Łobaczewie należały wsie Łobaczew, Lechuty i Błotków. Kolatorem cerkwi był dziedzic majątku błotkowskiego, w tym wypadku król. Cerkiew i plebanię zbudowano na południe między dworem łobaczewskim a pałacem w Błotkowie, przy drodze do Samowicz, w miejscy najdogodniejszym poddanych dóbr błotkowskich, w połowie drogi między Lechutami a Błotkowem

Jej prezbiterem na początku XVIII wieku był ks. Stefan Pierocki. Na parafię w Łobaczewie prezentował go w 1715 roku wojewoda wileński i wielki hetman litewski Ludwik Konstanty Pociej. urząd objął na podstawie inwestytury od metropolity unickiego kijowskiego Leona Kiszki (2 lipca 1716 roku).

Parafia do cerkwi łobaczewskiej należąca obejmowała w !726 roku wieś Łobaczewo, wieś Lehuty, wieś Błotkowo, miasto Terespol „z młynarzami hetmańskimi”, wieś Zagrodniki (później Ogrodniki).

Nie tylko kolator troszczył się o byt materialny parocha i cerkwi. Czynili to także wierni. Znany jest zapis legacyjny na Ziemię Niedogryzkową (Niedorzyskową) z 1 czerwca 1720 roku (pod nazwą „Sobotnikowy Zapis”), potwierdzony przez burgrabiego Brześcia Litewskiego:

„Ja niżej podpisany uznaje mój dobrowolny zapis na duszach które odeszły do Boga, pradziadów, dziadów, rodziców i innych moich członkach rodziny to jest: Joachimie Nowosziku, Marynie, Annie, Atanazji, Teodorze, Mikołaju, Michałowi i innych w „subotnik” odeszłych, aby za ich dusze corocznie na wieczne czasy po cztery liturgie było odprawianych, daję, daruję, i wiecznymi czasami zapisuję Łobaczewskiej cerkwi Ziemię Niedogryzkową z której prezbiter Łobaczewski i jego następcy mają płacić czynsz do kasy miejskiej, na potwierdzenie czego (zdrów na umyśle) krzyżem świętym podpisuję. Iwan Dmitruk”.

Pajewski przytoczył opis plebanii Bonieckiego. Według starego obyczaju w budynku była izba pomalowana na biało o dwóch oknach, z piecem z zielonych kafli i osobnym kominem (w 2016 roku podczas prac archeologicznych potwierdzono istnienie i położenie cerkwi łobaczewskiej. Na miejscu znaleziono między innymi kafle z pieca opisanego przez Lwa Pajewskiego). Za tą izbą mieściła się komórka i kuchnia z piecem glinianym. Dach plebanii był pokryty słomą. Na wschód od plebanii, nad samym Bugiem stało kilka stodół wykonanych z chrustu. Na zachód od plebanii rozciągały się ogrody cerkiewne. Z południowej strony stała cerkiew. W północną stronę rozciągały się zimie cerkiewne, aż do samych Ogrodnik. W tym czasie prezbiter łobaczewski miał przywilej na połów ryb w rzece Bug.

Wizytator pisał na koniec: „Cerkiew Łobaczewska przez swoją starożytność, chyli się ku upadkowi i grozi niebezpieczeństwem nie tylko księdzu, ale także wiernym przychodzącym na nabożeństwa. Dlatego w mocy nadanego mi prawa, chcę siłą obłożyć cerkiew interdyktem (tj. zakazać w niej odprawiania nabożeństw). Tak jak cała Łobaczewska gromada pokornie nam obiecywała i prosiła nas i dała zapewnienie, że w krótkim czasie zaczną remontować swoją cerkiew...” Wizytator nakazał starą cerkiew rozebrać, z uzyskanego „dobrego drewna” wykonać dzwonnicę na nowy dzwon, „którą w przeciągu nie dalej trzech miesięcy – pod groźbą interdyktu przerobić na cerkiew”.

Starej świątyni jednak nie naprawiono. Jan Jerzy Detloff Flemming postanowił zainwestować w nową cerkiew, murowaną, o architekturze, rozmiarach i wyposażeniu godnym swojej pozycji politycznej i majątkowej w ówczesnym państwie polsko - litewskim.

Za rządów Piotra Bonieckiego między wrześniem 1762 a grudniem 1763 roku przeniesiono parafię łobaczewską pw. św. Jana Teologa do nowej wspaniałej świątyni wzniesionej w granicach założonego w 1697 roku Terespola. Przez kilka dekad używano jeszcze nazwy „cerkiew terespolska czyli łobaczewska”. Ale już za rządów austriackich, po 1796 roku. Łobaczew występuje w dokumentach jako wieś w unickiej parafii Terespol. W 1799 roku stara łobaczewska cerkiew spłonęła. W latach 1803 i 1833 pożary zniszczyły plebanię, spłonęły wszystkie dokumenty dawnej cerkwi łobaczewskiej. Pozostała ona tylko w historii....

Proboszczowie parafii unickiej w Łobaczewie

• Jan Troczenie - 1648

• Stefan Pierocki - 1715- 1758

• Piotr Boniecki – 1759-1763

Dodajmy jeszcze, że w 1757 roku ks. Boniecki, proboszcz unicki z Łobaczewa, był członkiem Kapituły Brzeskiej (rady przybocznej biskupa unickiej diecezji włodzimiersko - brzeskiej). W skład Kapituływchodzili wówczas przełożeni 6 cerkwi: Spaso-Preobrażeńskaja za rzeką Muchawiec w Brześciu, Michaiło Archangielskaja „na Piaskach w Brześciu sytuowana”, Troicka „na ul. Wojtowej” w Brześciu, Rożdestwo -Bogorodicznaja we wsi Gierszenowicze w pobliżu Brześcia, Joanno-Bogosłowskaja we wsi Łobaczew i Kresto-Wozwiżenskaja w Brześciu („za rzeką Muchawiec podle ulicy do Schizmatyckiej cerkwi idącey”).

W 1875 roku car zlikwidował unicką diecezję chełmską i włączył dotychczas unickich wiernych do Cerkwi prawosławnej. Unici stali się z mocy rosyjskiego prawa ludźmi prawosławnymi. Z cerkwi usunięto wszelkie elementy wystroju katolickiego, podobnie z liturgii, nazywając ten proces „odpolaczeniem” i „oczyszczeniem” cerkwi z łacińskich „naleciałości”. Zakazano pieśni w jęz. polskim, usunięto księgi kościelen w jęz. polskim. Władze przybrały ostry kurs na rusyfikację unitów, przekonując ich karami i często brutalną siłą (krwawe wydarzenia w Pratulinie, Drelowie i innych miejscowościach) do nowej wiary i nowej nacji. Działania Rosjan wywołały na Podlasiu ogromny opór unitów. Wyrażał się on w nieuczęszczaniu do cerkwi prawosławnych oraz bojkocie religijno - urzędowych czynności z zakresu stanu cywilnego (chrzest, ślub, pogrzeb). Ci, którzy oficjalnie i z determinacją odmawiali przystąpienia do prawosławia, nadal utożsamiali się z katolicyzmem. nazywani byli przez Rosjan „opornymi” (ros. uporstwujuszczyje).. W Łobaczewie opornych było około 90 proc.

Szukali oni duchowej i fizycznej pomocy w terespolskim kościele rzymsko-katolickim, mimo grożących kar wymierzanych przez carskich urzędników unitom i duchowieństwu katolickiemu. Chcąc ograniczyć możliwość udzielania pomocy unitom Rosjanie w 1886 roku zamknęli kościół w Terespolu. Wówczas unici zaczęli jeździć do kościoła w Malowej Górze. Kiedy ten kościół zamknięto w 1900 roku „oporni” unici, także z Łobaczewa, korzystali z pomocy zakonników z Galicji organizujących tajne misje na Podlasiu, decydowali się na tzw. śluby krakowskie, a także korzystali z faktu że Rosjanie wybudowali w Częstochowie, tuż przy klasztorze Jasnogórskim, monumentalny pomnik cara Aleksandra II. Urzędnicy carscy byli bezradni wobec faktu, że unici z Łobaczewa jechali koleją do Częstochowy „by pokłonić się Jego Wieliczestwu i podziękować za uwłaszczenie chłopów”. Oficjalnie, bo w rzeczywistości dziei temu fortelowi mogli bezkarnie pomodlić się przed obrazem Madonny Jasnogórskiej i dokonać religijnych obrządków katolickich.

W 1897 roku został przeprowadzony pierwszy spis powszechny w Rosji. Na terenach unickich guberni siedleckiej przebiegł on w atmosferze religijnego i politycznego ostrego konfliktu. Unici, od niemal ćwierć wieku prześladowani za wiarę i wybór opcji polskiej robili wszystko, by w arkuszach spisowych zapisać ich do wyznania katolickiego. Rosyjscy urzędnicy fałszowali oświadczenia opornych unitów i arkusze spisowe, zapisywali ich zaocznie do prawosławia. Protesty, awantury itd nie przynosiły skutku, Bezsilini i zrozpaczeni unici wpadli na pomysł pisania skarg na rachmistrzów spisowych wprost do Petersburga, do cara. W styczniu 1897 roku grupa włościan z Łobaczewa, Błotkowa i Małaszewicz wysłała telegram do ministra spraw wewnętrznych skarżąc się na carskich urzędników i dramatycznie apelując: „Przy czym mamy honor prosić ze łzami, na kolanach, waszą Ekscelencję, aby spisywano nasze wyznanie zgodnie z naszymi oświadczeniami i w naszej obecności”. Podobny telegram wysłali też unici z Błotkowa.

Protesty unitów początkowo nie przyniosły efektu. Ale pod wpływem klęski Rosji w wojnie z Japonią i wrzenia rewolucyjnego w imperium, a także działań polskich posłów do Dumy Państwowej (quasi parlamentu w Rosji) car Mikołaj II niespodziewanie dla prawosławnej hierarchii i nacjonalistów rosyjskich podpisał w 1905 roku tzw. ukaz tolerancyjny umożliwiający unitom przejście na wyznanie rzymsko-katolickie. Mieszkańcy Łobaczewa ruszyli do swjaszczennika cerkwi w Terespolu po świadectwa urodzenia i z takim dokumentem w ręku, w pochodach z chorągwiami, z pieśniami unickimi na ustach, przeszli do kościoła w Terespolu, by przyjąć tu wyznanie rzymsko - katolickie. Próby przeciwdziałania konwersji podjęte przez prawosławnego biskupa chełmskiego Eulogiusza, (gorliwego rusyfikatora Ziemi Chełmskiej i Podlasia) nie uratowały prawosławnej parafii w Terespolu. Pozostała w niej garstka wiernych, tak nieliczna, że władze guberni siedleckiej zaprzestały podawania liczby prawosławnych w”Pamjatnoj kniżce siedleckoj guberni” . W sierpniu 1915 roku prawosławny batiuszka z Terespola zabrał naczynia liturgiczne i dokumenty cerkiewne i razem z wiernymi udał się na bieżeństwo w głąb Rosji. Tak zakończył się 40-letni epizod prawosławia w Terespolu.

W okresie międzywojennym dawna parafia unicka łobaczewsko-terespolska odrodziła się w 1926 roku w postaci placówki neounickiej w Terespolu z grupą około 480 wiernych. Proboszcz tej parafii ks. Nikolski mieszkał w Łobaczewie Małym. 22 maja 1941 roku, cerkiew neounicka w Terespolu została przejęta przez prawosławnych i włączona w struktury utworzonej z pomocą niemieckich władz okupacyjnych prawosławnej diecezji chełmsko-podlaskiej Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni. Po II wojnie światowej władze Polski Lubelskiej usankcjonowały ten stan i świątynia do dziś jest cerkwią prawosławną. Wyznanie unickie w okresie PRL już się w Terespolu nie odrodziło. W Łobaczewie jest dziś kilka rodzin prawosławnych.

Cerkiew łobaczewska Wisita generalna cerkwie łobaczewskiej fundowanej pod tytułem ś[więtego] Jana Bohosłowa collationis ich m[ościów] wielmożnych panów Służków, ad praesens vero należy do tej kollacji jaśnie wielmożny j[ego]m[oś]ć p[an] Ludwik Pociej, wojewoda wileński, hetman w[ielki] W[ielkiego] Ks[ięstwa] L[itewskiego], przy której zostaje ad praesens w[ielebny] o[j] ciec Stefan Pirocki prezbiter łobaczewski, assistent capituły brzeskiej cathedralnej...

/.../ Srebro, cyna, miedź etid genus Kielich srebrny szczupły intus pozłocisty, patyna, łyżeczka i gwiazda srebrnobiałe, tablica okrągła srebrna, na służebniku krzyżyk sreb[rny] odlewany, krzyż spory pospolity na drzewie dęty srebr[-ny] z Corpusem odlewanym pozłocistym, koron z krzyżykami srebrnych dwie, obrazek częstochowski miedziany pozłocisty we srebro oprawny, krzyżyk srebrny malutki, agnuseczków Nepomuceny we srebro oprawnych dwa. Puszka cum V[enera]bili cynowa, kadzilnica mosiężna, lichtarzów mosiężnych stołowych trzy, przystawka cynowa jedna większa, a druga mniejsza, dzwonów miernych na dzwon[n]icy cztery, a w ołtarzu malutkich dwa, kielich, puszkę i mirnicę cynową fertur wykradziono. Apparata, alby, towalnie etc[aetera] Apparat jeden sudanowy perłowy w paski i kwiaty złote z kołnierzem atłasowym różowym z galonem bantajerowym z petrachilem i naraquicami, apparat drugi seledynowy mieniony kitajki z kołnierzem kaczarowym z galonem szychowym z petrachilem i naraquicami, [k. 214 v.] oba podszyte płotnem farbowanym, apparat trzeci kitajki żółtogorącej u j[ego] m[oś]c[i] ks[ię]dza Wirozuba do czasu zostaje, velum jedne sudanowe czerwone, śrzodkiem dziane, a drugie niebieskie w kwiaty złote lamowe, palka jedna porządna, druga powszednia, firanka zielonej kitajki nowa jedna, a dwie kitajki pias[k]owej, bawełnica granatowa nesokorowa z brzegiem nakrapianym nowa, a druga papuza nesokorowa, chorągwi procesl[on]alnych szarzowych koralowych dwie, a trzecia bławatna szara, czwarta żałobna malutka, antymis jaśnie wielmożnego j[ego]m[oś] c[i] ks[iędza] Leona Kiszki metropolity, corporałów dwa, purificatoriarz, alba jedna z dwoma humerałami, pasek jeden, komża jedna, towalni wszytkich sześć, ręcznik jeden, chustek prostych sześć, antependia na tablicach wszytkie odmalowane. Księgi cerkiewne Służebnik wileński wielki drukowany in folio, ochtaj drukowany in 4to, psałterz drukowany in 4to, praznicia pisana in 4to, terebnik pisany in folio, kazusy zamojskie drukowane in 4to, metryka in 4to approbowana, księgi te wszytkie podczas wisity naszej generalnej są podpisane. Papiery różne Funduszu originalnego gdzie się zadział nie wiemy, jest jednak contentum jego wyrażone w prezęcie, tali tenore gruntu włoka jedna we trzech polach idąca cum attinentiis i morgów cztery, łowienie ryb wolne w rzece i na odnodze pod cerkwią płynącą tonie, pastwisko wolne na wygonie dwornym, a że jaśnie wielmożny j[ego] m[oś] ć pan wojewoda hetman collator dobrodziej upodobał miejsce na cegielnią przypadające na gruncie zafundowanym cerkiewnym pod Terespolem kątt leżący, więc za ten szmat dał w zamian gruntu na szarków ośm nazwiskiem Jakimowszczyzna, do tego gruntu i sianożęć na tymże uroczyszczu Jakimowszczyzna leżąca, zamiana stała się w roku 1720, Iwan Knihauka legowałł z ogrodników Niedorzyskową sianożęć puł części do prawa miejskiego należącą, z której czynsz należy do miasta płacić puł osma grosza co rok, na tej łobaczowskiej fundacji abjuratowy dym jeden/ .../ .

/.../ Dwie dolegliwości upatruje w cerkwie łobaczewskiej wizitatorska czułość, jedna przez nocnych złodziejów, którzy niemałe exorbitancje poczynili za wyniesieniem splendorów, druga przez zarzucenie prokuratorskie, które to obie dolegliwości, gdy wielką dezolację czynią domowi Bożemu, remedium takowe w[ielebnemu] ojcu Stephanowi i następcom jego zostawujemy, a naprzód, aby srebra i apparatów w cerkwie nigdy nie zostawował bez straży, inaczej ją lub sekretnie przykryć, lub do plebanii wziąć przestrzegamy, za summą legowaną talary bitych piętnaście wziątą kielich y patyną tanti valoris kazać zrobić, serio intimujemy, a podłogę w ołtarzu i babińcu należycie opatrzyć, krużganek z daszkiem reperować, okna restaurować, cmętarz oparkanić, ksiąg i alb przymnożyć, i to wszytko częścią za pomocą dobrodziejów, częścią też i swoją spiżą i staraniem jak najlepiej sporządzić virtute praesentium przykazujemy, a tym czasem co prędzej apparat z Wistycz od j[ego]m[oś]c[i] ks[iędza] Wirozuba odzyskać, prescripcji synodalnych in omni clausula et parhagrapho postrzegać, kathechizmy czynić, rano i wieczór na pacierze dzwonić, wielce zalecam. Quo ad reparationem struktury, pobudzi do tej uczynności deklaracja jaśnie wielmożnego j[ego]m[oś] c[i] pana wojewody wileńskiego, hetmana w[ielkiego] W[ielkiego] Ks[ięstwa] L[itewskiego], collatora, niewątpić który poprawić fundacją za pokazaniem czułości i starania gospodarskiego obiecuje. Actum w Łobaczewie 17 augusta a[nn]o 1726.

Krzyż

Fort Nr VII w Łobaczewie Małym

W końcu XVIII wieku sytuację polityczną i wojskową w Europie kształtowały wydarzenia na wschodzie i zachodzie kontynentu – w Polsce i we Francji. Upadek Polski i jej rozbiór przez sąsiadów wzmocniły Austrię i Prusy, z kolei działania Napoleona czyniły z Francji coraz bardziej liczące się mocarstwo. Zaborcy ziem polskich niezbyt sobie ufali i już w 1796 roku specjalna komisja rosyjska przedstawiła plany wzmocnienia i wsparcia inżynieryjnego zachodniej linii obrony imperium rosyjskiego proponując budowę na nowej granicy z Prusami i Austria potężnych fortec pierwszej linii, w tym twierdzy Brześć Litewski. Wybuch wojny z Napoleonem w l805-1807 i potem w latach 1812-13 odroczył te plany.

Car Mikołaj I, który w 1825 roku wstąpił na tron, powrócił do budowy fortec na zachodniej granicy Rosji i uznał to za jedno z priorytetowych zadań na rzecz obrony kraju. W 1829 roku gen. K.I. Opperman przedstawił carowi projekt budowy twierdzy w Brześciu Litewskim. Projekt miał istotne zalety - był tańszy, przewidywał najpierw wykonanie fortyfikacji polowych, które później można będzie przebudować na obiekty stałe i wreszcie pozwalał na wykorzystanie murowanych budynków w Brześciu (polsko-litewskiego zamku i klasztoru Dominikanów) na obiekty twierdzy. Stąd przenosiny miasta Brześć 2 km na wschód i miasta Terespol 2 km na zachód.

Ocena położenia strategicznego Rosji w przyszłej wojnie zakładała, że twierdza brzeska w pełni zabezpieczy z, jako główny węzeł oporu na linii przewidywanego uderzenia armii niemieckiej z kierunku Prus Wschodnich lub armii austriackiej z Galicji. Specyfika położenia sprawiała, że przeznaczona była ona do prowadzenia długotrwałej wojny obronnej, a także do przeprowadzenia ewentualnego przeciwuderzenia na kierunku Warszawy lub Krakowa.

Budowę twierdzy rozpoczęto w 1833 roku. Początkowo wzniesiono tymczasowe ziemne fortyfikacje, Pierwszy kamień w fundamencie twierdzy został uroczyście położony 1 czerwca 1836 roku. Do 26 kwietnia 1942 roku zbudowano cytadelę i trzy umocnienia. Ar Mikołaj I był tak bardzo zainteresowaniu budową Twierdzy Brzeskiej, że odwiedził ją aż 7 razy. Jednocześnie Rosjanie budowali na terenie Polski twierdze w Warszawie, Dęblinie, Modlinie tworząc jedyny w ówczesnym świecie system fortyfikacji broniących imperium od zachodu. Forteca w Brześciu z silnym garnizonem mogła powstrzymać napór całej armii wroga

W latach 1864–1888 twierdza brzeska została zmodernizowana według projektu Eduarda Iwanowicza Totlebena, otoczono ją pierścieniem fortów o obwodzie 32 km,

Budowę Fortu w Łobaczewie oznaczonego rzymską cyfrą VII rozpoczęto w 1879 roku od usypania umocnienia ziemnego, tzw. niskiego wału ze stanowiskami dla piechoty i wykopania fosy wypełnionej wodą. Powstał w ten sposób fort ziemno – ceglany. W latach 1883-1886 dokonano pierwszej modernizacji fortu. Wybudowano wówczas forteczne obiekty z cegły dostarczanej z cegielni za Bugiem, we wsi Gierszonowicze koło Brześcia (obecnie Gierszony): trójkątny rawelin osłaniający kaponierę czołową, którą miały chronić kaponiery boczne, lewa i prawa. Wybudowano koszary zlokalizowane na linii północ – południe, z 12 kazamatami (8 mieszkalnych i 4 magazynowe). Usypano drugi wał, wysoki, ze stanowiskami dla artylerii fortecznej.

Poczynając od lat sześćdziesiątych XIX wieku miały mijsce wielkie postępy w rozwoju artylerii. W szybkich zmianach technologicznych przodowali Niemcy. Krupp rozpoczął produkcję armat ze stalowymi lufami, stal niklowa pozwoliła zwiększy ładunek armatni, pocisk armatni otrzymał ładunek wybuchowy z bawełny strzelniczej, a sama armata—nabój z prochu bezdymnego. Rozpoczęto produkcję ciężkich dział oblężniczych, moc pocisków burzących zwiększyła się w takim stopniu, że wszystkie twierdze należało przebudować.

W 1911 roku rozpoczęto drugą modernizację twierdzy brzeskiej. Większość starych umocnień z cegły rozebrano całkowicie. Fort włączono wówczas w skład fortów 1 linii twierdzy. Wybudowano główny kaponier z lanego betonu i centralną poternę od kaponiery do koszar. Rozebrano półkaponiery z cegły i przylegające do nich magazyny prochu, i zbudowano nowe z murami z lanego betonu.

W koszarach wybudowane z cegły rozebrano łukowe sklepienia i położono betonowe monolitowe o grubości nawet do 3 m.. Wejścia do koszar odpowiednio zabezpieczono. Zniwelowano dwa dotychczasowe wały i wybudowano nowy wał główny z działobitniami dla lekkich armat przeciwszturmowych z betonowymi ławami strzeleckimi dla piechoty. W wale umieszczono dwa schrony pogotowia. Fort o kształcie pięcioboku chroniła dookoła szeroka i głęboka fosa wodna. Dojście do niego z przedpola uniemożliwiały pola minowe i zapory z drutu kolczastego.

Od 1 sierpnia 1914 roku, wraz z wybuchem I wojny światowej, twierdza brzeska intensywnie przygotowywała się do obrony. Prace były prowadzone przez całą dobę z udziałem ludności cywilnej. Dzienna liczba pracowników do układania betonu, zbrojenia itp. wyniosła aż 70 tysięcy osób, a codziennie do transportu wykorzystywano średnio 8500 wozów konnych. Zbudowano centralną poternę, zapewniającą bezpieczną komunikację między wszystkimi obiektami fortu. Do wiosny 1915 roku prace zostały zakończone, co potwierdziły znane zdjęcia wykonane z Zeppelina.

Fort obsadzała załoga licząca około 250 żołnierzy, piechota, saperzy, artylerzyści. Na wyposażeniu były m.in. ciężkie karabiny maszynowe, haubice polowe i działa przeciwszturmowe.

Potężna twierdza brzeska, uznawana za najmocniejszą fortecę ówczesnej Europy, nie odegrała jednak zakładanej roli w czasie ataku armii gen. Mackensena znad Sanu na Brześć. Rosjanie postanowili opuścić twierdzę niemal bez walki. Austriacy zajęli fort VII w Łobaczewie w nocy z 24/25 sierpnia 1915 roku po krótkiej strzelaninie. Żołnierze rosyjscy wycofując się za Bug wysadzili lewe skrzydło koszar. Pozostałe obiekty fortu nie zostały zniszczone.

W latach 1915-1918 fort łobaczewski wykorzystywali Niemcy. W okresie międzywojennym z fortu korzystały jednostki IX Okręgu Korpusu Wojska Polskiego, z siedzibą w Brześciu nad Bugiem. We wrześniu 1939 roku fort nie odegrał żadnej roli w wojnie polsko - niemieckiej. Później, po agresji na ZSRR, Niemcy zorganizowali w Terespolu łagier dla jeńców sowieckich. Część z nich rozstrzelali na terenie fortu.

Po wyrzuceniu wojsk niemieckich z Podlasia fort wykorzystywał przez kilka powojennych lat 47 pułk piechoty Ludowego Wojska Polskiego. Żołnierze – w myśl ówczesnych założeń ideologicznych - „bratali się z ludem”, organizując w forcie zabawy taneczne dla mieszkańców obu Łobaczewów i okolicznych miejscowości. 31 maja 1953 roku na terenie fortu zorganizowano wielką spartakiadę młodzieży, którą zakończyła zabawa ludowa. W latach 50-tych minionego wieku niemal co niedzielę organizowano popołudniowe potańcówki, tzw. polanki. Do tańca przygrywała orkiestra PKP z Małaszewicz dyrygowana przez Stanisława Wróblewskiego.

Także w latach 50-tych fort stał się swoistą kopalnią piasku i kruszywa. W 1951 roku rząd PRL przeprowadził gruntowną modernizację drogi Warszawa – Terespol. Droga, dawny XIX-wieczny trakt brzeski, otrzymała teraz na odcinku Siedlce – Terespol betonową nawierzchnię – mającą w myśl założeń wojennych ZSRR – umożliwić szybki przejazd czołgów z Białorusi do NRD. Następnie rozpoczęto budowę obwodnicy Terespola zakończona w 1953 roku. Inwestycje te zmieniły układ komunikacyjny także w rejonie Łobaczew Duży i Mały – Terespol. Zlikwidowano przejazd kolejowy w ciągu ul Janowska w Łobaczewie Dużym - ul. Warszawska w Terespolu. Oba Łobaczewy zostały praktycznie odcięte od Terespola. Ta decyzja budziła ogromne emocje i wywołała protesty mieszkańców wsi (pisano zbiorowe petycje do Ministerstwa Komunikacji – bez skutku). Pilnie podjęto decyzję o budowie nowej drogi łączącej drogę Janów Podlaski – Terespol z drogą Biała Podlaska – Terespol (dzisiejsza ul. Męczenników Podlaskich). Mieszkańcy obu Łobaczewów, Błotkowa Dużego, Polatycz i Michałkowa zostali zobowiązani do zwiezienia piachu na nasyp nowej drogi i przywiezienia kamieni na bruk jej nawierzchni. Roboczo nazywana „droga Łobaczew” została wykonana w miesiącach maju i czerwcu 1953 roku , wysiłkiem setek mieszkańców w/w miejscowości. Piach na budowę tej nowej drogi został w całości wywieziony z umocnień ziemnych fortu Łobaczew.

Jeszcze raz sięgnięto po zasoby ziemne fortu VII w latach 60-tych minionego wieku. PKP rozpoczęły wówczas - na polecenie dowództwa Układu Warszawskiego – budowę rezerwowego toru kolejowego łączącego port przeładunkowy Małaszewicze przez Terespol i nowy most na Bugu do węzła kolejowego w Brześciu. W przypadku zniszczenia głównego szlaku łączącego Terespol z Brześciem tor rezerwowy mógłby zapewnić utrzymanie transportu wojsk radzieckich z ZSRR do NRD. Nasyp nowego toru sypano na bagnistym terenie doliny Bugu i aby usprawnić przewożenie piasku z fortu łobaczewskiego na plac budowy ułożono tory (w ciągu dzisiejszej Al. Marzeń) kolejki wąskotorowej. Specjalne wagoniki umożliwiające szybki wyładunek piachu ciągnął mały parowozik. Piach z fortu przewozili też profesjonalni wozacy „olendrzy” z okolic Sławatycz dysponujący odpowiednimi wozami transportowymi i bardzo silne konie specjalnej rasy, a także nieliczne ciężarówki.

Umocnienia ziemne fortu, traktowane jako kopalnia bezpłatnego piasku, przestały po tych działaniach eksploatacyjnych praktycznie istnieć.

Fort służył mieszkańcom okolicznych miejscowości także w celach gospodarczych. Eksploatacja piasku odsłaniała fundamenty obiektów fortecznych wykonane z cegły. Bezpańskie obiekty rozbierano pozyskując cegłę na budowę domów i budynków gospodarczych. Po wyjściu wojska z fortu do akcji przystąpili złomiarze. Wszystko co było metalowe zabrano do punktów skupu złomu lub do użytku we własnym gospodarstwie. Ocalały tylko najpotężniejsze, metalowe drzwi do koszar, których nie dało się wyjąć z futryny. W latach 60-tych i 70-tych kiedy rozpoczął się boom ogórkowy i każdy mieszkaniec Terespola i okolicznych wsi starał się uprawiać ogórki i potem je kisić i sprzedawać, fosa fortu stała się miejscem tzw. „topienia beczek” z ogórkami. Masowo wykonywano „klatki”, w których zatapiano beczki z ogórkami na okres jesienno – zimowy. Kiedy na początku lat 90-tych minionego wieku zakończyła się ogórkowa hossa, klatki zdemontowano ale nie do końca – w wodzie pozostały do dziś wbite w dno fosy rzędy drewnianych, poczerniałych dziś wskutek działania wody i czasu, kołków, których nie usunięto.

Szkoła w Łobaczewie

W dawnych wiekach oświata była w rękach Kościoła. Kiedy magnat czy dziedzic budował kościół, warunkiem erekcji nowej parafii było zabezpieczenie funduszy na szkółkę parafialną. Taki kollator opiekował się wówczas świątynią i troszczył się o materialne zabezpieczenie duchownych, a szkołą opiekował się proboszcz przy pomocy parafian.

W cerkwi łobaczewskiej szkoły nie było aż do końca lat 40-tych XIX wieku. Potwierdzają to protokoły z wizytacji parafii w Łobaczewie przeprowadzane tu przez wysłanników unickiego biskupa włodzimiersko – brzeskiego w czasach I Rzeczypospolitej, a po 1796 roku – biskupa chełmskiego.

Mała szkółka istniała przy klasztorze Dominikanów. Podczas pomiaru dóbr Czartoryskich w 1801 roku zapisano, że miasto z dobrowolnych ofiar utrzymuje nauczyciela, a dziedzic (czyli wówczas książę Kazimierz Adam Czartoryski) wydawał szkole opał za darmo - 52 furmanki drewna na zimę. Mieszkańcy Błotkowa, Lechut, Ogrodnik i Łobaczewa bezpłatnie przywozili nauczycielowi to drewno za darmo. Niestety, w opisie dóbr księcia nie zapisano nazwiska nauczyciela. Domniemywać możemy, że w malej szkółce mogło uczyć się po jednym, dwu dzieciach z każdej z wyżej wymienionych wsi grecko-katolickiej parafii w Terespolu.

strona 51